Saadet Partisi Malatya İl Başkanlığı’nın “Ortak Akıl, Güçlü Şehir” Çalıştayı raporu, 6 Şubat 2023 depremlerinin vurduğu Malatya için çok boyutlu bir kalkınma modeli sunuyor. Depremin fiziksel, ekonomik, toplumsal ve kültürel tahribatını detaylıca analiz eden rapor, tarımsal çeşitlendirme, dijital sanayi dönüşümü, altyapı yenilemesi ve gençlik politikaları gibi alanlarda somut çözüm önerileri getiriyor.
Saadet Partisi Malatya İl Başkanlığı, 6 Şubat 2023 depremlerinin Malatya’yı fiziksel ve toplumsal olarak derinden etkilediğini vurgulayan “Ortak Akıl, Güçlü Şehir” Çalıştayı raporunu yayımladı. Akademisyenler, uzmanlar, sivil toplum temsilcileri ve vatandaşların katılımıyla hazırlanan rapor, depremin yıktığı Malatya’nın yeniden inşası için kapsamlı bir yol haritası sunuyor. Raporda, Malatya’nın tarıma dayalı kırılgan ekonomisi, altyapı sorunları, eğitim ve gençlikteki gerileme ile kültürel bağların zayıflaması detaylıca analiz ediliyor. Çözüm önerileri, tarımsal çeşitlendirmeden sanayi modernizasyonuna, eğitim reformlarından toplumsal dayanışmaya kadar geniş bir yelpazede sıralanıyor.
Rapordaki Veriler ve Gözlemler Genel Bilgiler ve Depremin Etkileri:
Konum ve Ekonomi:
Malatya, 12.000 km² yüzölçümü, 950 m rakımı ve karasal iklimiyle, Fırat Nehri’nin suladığı verimli topraklara sahip. Levent Vadisi, Günpınar Şelalesi ve Nemrut Dağı etekleriyle turizm potansiyeli taşıyor. Ekonomi, kayısıya dayalı tarım, sanayi ve hizmet sektörüne bağlı. 2024’te yapılan kuru kayısı ihracatı, şehre 410 milyon dolar gelir getirdi, ancak zirai don üretimi %98 azalttı.
Demografi ve Göç:
Deprem öncesi 800 bin olan nüfus, göçle 700 bine geriledi. Kırsal nüfus oranı ülke ortalamasının üzerinde; genç işsizlik ve kadınların iş gücüne düşük katılımı sorun. Deprem, sosyal çözülme ve aidiyet krizini derinleştirdi.
Kültürel Zenginlik:
Arslantepe Höyüğü (UNESCO), Ulu Camii, Somuncu Baba Külliyesi gibi tarihi değerler ve Türk-Kürt, Alevi-Sünni mozaiğiyle kültürel çeşitlilik sunuyor. Ancak deprem, kültürel etkinlikleri durdurdu; Kayısı ve Film Festivalleri sekteye uğradı. Deprem Hasarı: 130 bin bağımsız bölüm hasar gördü; Doğanşehir, Akçadağ, Yeşilyurt ve Battalgazi en çok etkilenen ilçeler. 30 bin plansız yapı inşa edildi, altyapı (yol, su, kanalizasyon, enerji) çöktü.
Altyapı Sorunları:
Yollar yamalı, su hatları arızalı, enerji kesintileri sürüyor. Kırsalda altyapı eksikliği üretimi kısıtlıyor. TOKİ ve Emlak Konut’un inşa ettiği deprem konutlarında yer seçimi ve çarşı planlaması tartışmalı. Yeni Camii çevresindeki ticaret merkezi çöktü. Yerinde dönüşüm yavaş; ruhsat süreçleri gecikti. 30 bin plansız yapı, imar sorununu büyüttü. Kuzey Çevre Yolu tamamlanamadı; mevcut çevre yolu yetersiz. Demiryolu hattı deprem sonrası kapalı, lojistiği vurdu.
Ekonomik Sorunlar:
Kayısıya bağımlı ekonomi, 2024 don felaketiyle %98 üretim kaybı yaşadı. Ticaret, Yeni Camii çarşısının yıkılmasıyla durma noktasında. OSB’lerdeki firmalar, nitelikli iş gücü kaybı ve lojistik sorunlarla başka illere taşındı; tekstil sektörü Mısır’a kayıyor. Kayıt dışı ticaret, esnafı zorluyor. KOBİ’ler finansmana erişemiyor. Hayvancılık, uygun olmayan deprem konutları nedeniyle daraldı.
Eğitim ve Gençlik Sorunları:
Okulların %30’u yıkıldı; ikili öğretim zorunlu oldu. Ders çalışma salonu ve kütüphane eksikliği var. Gençlerde işsizlik, madde bağımlılığı, sanal bahis ve kripto para gibi riskler arttı. Liyakatsiz atamalar eğitimi zayıflattı. Üniversite kampüslerine toplu ulaşım yetersiz; sosyal ve kültürel faaliyetler durdu.
Sosyal ve Kültürel Sorunlar:
Göç ve teknoloji, geleneksel ilişkileri zedeledi; deprem, toplumsal bağları zayıflattı. TOKİ konutları, mahalle kültürünü yok ediyor. Yerel yönetimlerde halk katılımı düşük; liyakatsiz atamalar güveni azalttı. Çarşıların yıkımı, şehir kimliğini tehdit ediyor.
ALTYAPI:
Kurumlar arası koordinasyonla altyapı planlaması yapılmalı; yol, su, kanalizasyon ve enerji sistemleri uzun vadeli onarılmalı. Yerinde dönüşüm ruhsat süreci 6 ay uzatılmalı; destek 750 bin TL’den 1 milyon TL’ye çıkarılmalı. 30 bin plansız yapı için imar barışı uygulanmalı; envanter çalışması yapılmalı. Yeni Camii çarşısı hızla teslim edilmeli; küçük sanayi bölgeleri ve Şire Pazarı şehir dışına taşınmalı. Kuzey Çevre Yolu, Beylerdersi köprüsü ve havaalanı terminali tamamlanmalı. Demiryolu çift hatlı açılmalı. Yapı denetim sistemleri güçlendirilmeli; inşaat malzemeleri test edilmeli.
Ekonomik Hayat:
Çarşı teslim edilmeli; kayıt dışı ticarete karşı denetim artmalı. Yerel ve merkezi yönetimler koordineli çalışmalı; siyasi çekişmeler bitmeli. Nitelikli iş gücünü geri çekmek için teşvikler sunulmalı. Tarımsal çeşitlendirme için baklagiller, tıbbi bitkiler ve kuraklığa dayanıklı ürünler teşvik edilmeli. Depolama, işleme ve lojistik altyapısı yenilenmeli; kırsalda hayvancılığa uygun konutlar inşa edilmeli. OSB’lerde afet dirençli, dijital altyapı kurulmalı; savunma ve kimya sanayisine yatırım yapılmalı. KOBİ’lere girişimcilik ve kurumsallaşma teşvikleri verilmeli.
EĞİTİM VE GENÇLİK:
Yeni okul binalarında sosyal, kültürel ve sportif alanlara yer verilmeli; ders çalışma salonları ve kütüphaneler kurulmalı. Psikolojik destek programları yaygınlaştırılmalı; toplumun inanç ve geleneklerine uygun olmalı. Spor alanları artırılmalı; gençlerin spora erişimi kolaylaşmalı.
Öğretmen ve yönetici atamalarında liyakat esas alınmalı; meslek liseleri güçlendirilmeli.
Bağımlılıkla mücadele merkezleri ve boş zaman alanları oluşturulmalı. Üniversite-sanayi işbirliğiyle staj ve istihdam köprüleri kurulmalı; genç girişimcilere mikro finans sağlanmalı.
Sosyal Ve Kültürel Hayat:
TOKİ PROJELERİNDE MAHALLE KÜLTÜRÜ, ESTETİK VE SOSYAL ALANLAR DİKKATE ALINMALI
Çocuk ve gençler için spor, sanat ve kültür programları başlatılmalı; STK’larla işbirliği yapılmalı. Kamu işe alımlarında liyakat esas alınmalı; ihaleler şeffaf olmalı. Kültürel aidiyeti güçlendirmek için festivaller ve yerel tarih merkezleri desteklenmeli. Mahalle meclisleri, kadın-gençlik platformları yönetime dahil edilmeli; “aşağıdan yukarıya planlama” benimsenmeli.>>MEHMET TURAN ÇİĞDEM
EDİTÖR
